نرم افزار آماری SPSS چیست؟

SPSS که مخفف عبارت (Statistical Package for Social Science) است، به معنای بسته نرم افزاری آماری برای علوم اجتماعی می باشد که یکی از توانا و جامع‌ترین نرم افزار های آماری برای تحلیل داده است؛ نرم افزار آماری SPSS ساخته کمپانی IBM کشور آمریکا است که 109 سال از زمان تاسیس آن می گذرد.

نرم افزار آماری SPSS با توجه به سادگی کار و سایر خصوصیات بارز آن امروزه پر کاربردترین نرم افزار آماری در کشور محسوب می‌شود که در رشته‌هایی مثل روانشناسی، صنایع و کشاورزی استفاده‌های فراوان دارد؛ روش تحقیق با استفاده از نرم افزار SPSS این امکان را می‌دهد که بتوان از خروجی‌های بدست آمده داده‌های و روش‌های مختلف را با یکدیگر مقایسه کرده و بهترین گزینه انتخاب شود.

بطور کلی زمانی به استفاده از نرم افزار SPSS برای تحلیل پرسشنامه‌ها و برآورد روش تحقیق روی می‌آوریم که استفاده از روش‌های آماری مدنظر باشد؛ یعنی بخواهیم داده‌ها را به صورت یک مجموعه خلاصه کرده و توصیف کنیم و بخواهیم اطمینان بدهیم، در شرایطی یک پروژه به همان شکل تکرار می‌شود همان یافته ها بدست می‌آید.

 از جمله کاربردهای نرم افزار آماری SPSS می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تحلیل و آنالیز داده‌های وارد شده
• انجام تحقیق‌ها و پایان نامه‌های آماری
• ایجاد جدول‌های فراوانی و نتیجه گیری‌های آماری
• تهیه جداول و نمودارهای آماری
• بدست آوردن توزیع‌ها و رفتار داده‌های وارد شده
• بدست آوردن داده‌های تصادفی
• پردازش انواع رگرسیون
• محاسبه انواع آزمون‌های آماری
• انجام تحلیل واریانس‌های یک طرفه، دو طرفه و چند طرفه
• ایجاد طرح‌های آماری

نرم افزار آماری SPSS برای افرادی که قصد ورود به حوزه علم داده را دارند هم مناسب است؛ چرا که ساخت مدل‌های توصیفی، پیش بینانه، استقرار مدل‌های مبتنی بر یادگیری ماشین و آمار جز وظایف یک متخصص علم داده است.

می‌توان گفت SPSS علاوه بر کاربرد فراوان در حوزه‌های آماری، تحلیلی و علم داده و استفاده آسان  و وجود طیف وسیعی از امکانات در منوی نرم افزار SPSS عاملی برای محبوبیت آن در بین سایر نرم افزارهای آماری شده است، البته جامع بودن خروجی‌ها، راحتی تبدیل خروجی به فرمت‌های دیگر از دیگر مزیت‌های این نرم افزار آماری است.

در حال حاضر نسخه‌های 22 و26 از نرم افزار SPSS قابل نصب در کامپیوتر با ویندوز 10 است؛ در ادامه با نحوه کار کردن با SPSS و پستی و بلندی‌های آن و همچنین کاربرد آن در حوزه‌های مختلف بیشتر آشنا می شویم.

اجزای اصلی و مهم در SPS

هنگام ورود به صفحه اصلی SPSS با صفحه گسترده Data Editor مواجه می‌شوید که در بالا و پایین این دو نوار وجود دارد؛ نوار بالای صفحه ابزارهای مختلف برای انجام دستورهای مختلف بر طبق نیاز است و نوار پایین با داشتن دو گزینه Variable View و Data View محل ویرایش و وارد کردن اطلاعات است پرسشنامه در SPSS است.

نوار ابزار که در بالای صفحه قرار دارد، دارای 10 منوی اصلی برای تحلیل پرسشنامه است؛ این منوها عبارتند از: منوی فایل، منوی ویرایش، منوی نمایش، منوی داده‌ها، منوی تبدیل و انتقال، منوی آنالیز، منوی نمودارها و گراف‌ها، منوی امکانات، منوی ویندو و منوی کمک می‌باشد هر کدام از این منوها بر حسب نیاز کاربردهای مخصوص خودشان را دارند که در فرصتی دیگر به آن‌ها اشاره خواهیم کرد.

چگونه اطلاعات پرسشنامه‌ها را در SPSS وارد کنیم؟

برای وارد کردن اطلاعات پرسشنامه‌ها در نرم افزار SPSS هر یک از پرسش نامه‌ها به عنوان یک نمونه و اطلاعات داخل آن متغیرهایی هستند که هر کدام دارای ماهیت‌های متفاوتی است، بعد از باز کردن نرم افزار SPSS با صفحه گسترده‌ای رو به رو می‌شویم که برای وارد کردن اطلاعات پرسشنامه باید از نوار پایین صفحه قسمت Variable View را انتخاب کرده و شروع به وارد کردن متغیرها شده و با توجه به هدف خواسته شده ماهیت متغیرها را تعیین کنیم.

بعد از وارد کردن متغیرها و اطلاعاتشان، از نوار پایین صفحه گزینه Data View  را انتخاب می‌کنیم، در این صفحه تمام متغیرهای وارد شده در نرم افزار SPSS نشان داده می‌شود به این صورت که هر ستون از آن مربوط به یک متغیر بوده و هر سطر بیانگر پاسخ شرکت کنندگان در پرسشنامه است؛ باید متذکر شویم که هرگونه اشتباه در وارد کردن اطلاعات در صفحه Variable View  باعث می‌شود در ادامه فرآیند در صفحه Data View هم با مشکل مواجه شوید.

چگونه فایل‌ها را در نرم افزار SPSS مرتب کنیم؟

یک فایل را که حاوی داده است می‌توان برحسب نوع متغیرهای آن مرتب کرد؛ برای این کار باید از منو Data گزینه Sort انتخاب شود، پس از انتخاب این دستور در پنجره باز شده از فهرست متغیرهای موجود که در سمت چپ جعبه قرار دارد می‌توان متغیر یا متغیرهایی را برای مرتب کردن انتخاب کرد؛ در این حالت متغیرهای موجود در فایل بر اساس متغیر یا متغیرهای انتخاب شده مرتب می‌شوند. این مرتب کردن می‌تواند به صورت افزایشی (Ascending) یا کاهشی (Descending) باشد.

متغیرها در نرم افزار آماری SPSS چگونه باید نامگذاری شوند؟

نکاتی باید در نامگذاری متغیرها در نرم افزار SPSS مورد توجه قرار بگیرد، بطور مثال: حتما نام متغیرها باید با حروف شروع شود چون در غیر این صورت برای نرم افزار شناخته شده نخواهد بود، حداکثر نام انتخابی برای هر متغیر باید 64 کاراکتر باشد، هرگز از فاصله در نوشتن نام استفاده نکنید.

می‌توانید برای نامگذاری از ترکیب حروف و عدد هم استفاده کنید، در انتهای  نامگذاری استفاده از (.) و (_) غیر مجاز است در صورتی که در برچسب می‌توانید استفاده کنید، اسامی غیر مجاز مانند All, And, Bye را در نامگذاری به کار نبرید همچنین به یاد داشته باشید که در نامگذاری متغیر حتما از لاتین و در برچسب گذاری از فارسی استفاده کنید.

نرم افزار آماری SPSS چه کاربردی در رشته‌های مختلف دارد؟

 کاربرد نرم افزار  SPSS در صنایع

با توجه به کاربرد گسترده نرم افزار SPSS در حوزه‌های مختلف علمی و پژوهشی، بد نیست به کاربرد آن در رشته صنایع هم نگاهی بیندازیم؛ می توان گفت SPSS یکی از نرم افزارهای پر کاربرد و جدا نشدنی در رشته صنایع است که علت آن هم در حوزه‌های کاری صنایع است چرا که بر مباحث تحلیلی و آماری تمرکز دارد و نرم افزار SPSS هم بستر خوبی را برای داده کاوی و تحلیل اطلاعات حاصل از بخش های تولیدی، فروش، تدارکات و نیروی انسانی فراهم می کند.

نرم افزار SPSS چه کمکی به کشاورزی می‌کند؟

یکی از متداول‌ترین کاربردهای SPSS در کشاورزی، استفاده از آزمون‌های آنالیز واریانس آن در پایان نامه‌ها است؛ برای تجزیه و تحلیل طرح‌های آزمایشی کشاورزی به خصوص در عصر حاضر که کشاورزی برای توسعه خود نیازمند ایده‌های خلاقانه است، نرم افزار SPSS بهترین گزینه است.

کاربرد نرم افزار SPSS در روانشناسی

علم روانشناسی علمی پژوهش محور است و بدون داده نمی‌توان نتایجی را برای فرضیات در نظر گرفت، قطعا استفاده از نرم افزار SPSS این فرصت را ایجاد می‌کند تا با تحلیل داده‌های بدست آمده از پرسشنامه‌های متعددی که در این حوزه برای ارائه بررسی‌ها و تحقیقات انجام می‌گیرد، بهترین نتیجه‌گیری را بدست آورد.

ادغام متغیرها در SPSS

Add Variable  یا ادغام متغیرها در نرم افزار آماری SPSS برای یکی کردن دو فایل در کنار یا زیر یکدیگر انجام می‌شود که این کار اغلب برای مقایسه کردن دو فایل استفاده می‌شود؛ نکته ی مهم این جا است که برای ادغام کردن متغیرها باید ماهیت آن ها از یک نوع باشد همچنین نام متغیرها هم نباید یکی باشد، برای این کار باید از نوار بالای صفحه نرم افزار SPSS گزینه‌ی Data را انتخاب کنید سپس از پنجره باز شده بخش Merge File را کلیک کنید.

توجه داشته باشد در ادامه دو گزینه پیش رو دارید که یکی برای ادغام کردن فایل‌ها یا به نوعی نمونه است و دیگری برای ادغام کردن متغیرها استفاده می‌شود. برای ادامه ی این روند می‌بایست فایل یا متغیر مورد نظر خود از محل ذخیره‌سازی آن انتخاب کنید. فرایند ادغام متغیرها معمولا در مواقعی که محقق با حجم بالایی از داده رو به رو است و تعداد محققین در روند کار زیاد است از دسته‌بندی و ادغام متغیرها برای تجزیه و تحلیل بهتر استفاده می‌کنند.

آموزش تحلیل آماری پایان نامه با نرم افزار SPSS

برای انجام تحلیل‌های آماری با استفاده از نرم افزار آماری SPSS می توان به جدول‌های فراوانی، نمودارهای آماری و مقایسه‌ای و مقایسه شاخص‌ها دست پیدا کرد؛ بدست آوردن قابلیت اطمینان پرسشنامه‌ها، آزمون‌های پارامتری مرتبط به میانگین جامعه، سنجش همبستگی بین متغیرها رگرسیون، اکتشاف و خوشه بندی از جمله فرآیندی‌هایی است که در تحلیل آماری پایان نامه با استفاده از نرم افزار SPSS  انجام می‌شود.

برای انجام هرکدام از آن‌ها با  وارد کردن داده‌های مورد نظر و انتخاب گزینه‌های صحیح صورت می‌گیرد؛ بطور مثال برای تحلیل عاملی اکتشاف با انتخاب Analyze از نوار بالای صفحه نرم افزار در پنجره باز شده گزینه‌ی Descriptive Statistics و سپس  Explore را انتخاب می‌کنیم، این فرآیند برای داده‌های کمی که از طرح‌های مستقل جمع آوری شده‌اند کاربرد دارد.

همچنین این دستور امکان توصیف داده‌ها به تفکیک گروه‌های مختلف را فراهم می‌کند. خلاصه این تحلیل‌ها با استفاده از ابزاری مانند Plot ها  و میانگین و فاصله‌های تعیین شده بدست می‌آیند که در نهایت خروجی تحلیل آماری از پرسشنامه را در قالب جدول فراوانی و Plot نمایش می‌دهد.

چگونه در SPSS خروجی بگیریم؟

بعد از اینکه دستور مورد نظر در SPSS انجام شد، نتایج حاصل در پنجره ای به نام Output view نشان داده می‌شود؛ این نمایش شامل نتایج و تحلیل تمام دستورات خواسته شده از SPSS  است که به صورت جدول‌های فراوانی و انواع نمودارها مشخص می‌شود، در صورت نیاز می‌توان از طریق منوی File گزینه Print را برای چاپ فیزیکی نتایج استفاده کرد.

گاهی اوقات برای استفاده از نتایج تحلیل‌ها در نرم افزار آماری SPSS می توان برای تفسیر این خروجی‌ها آن‌ها را نرم افزارهای دیگر مثل Word یا Excel  انتقال داد؛ یکی از ساده ترین روش‌ها برای انتقال خروجی در SPSS به Word و Excel  استفاده از دستور کپی وPaste  است به این صورت که با انتخاب خروجی مورد نظر در پنجره Output و استفاده از کلیک راست یا دکمه Edit دستور Copy Special را انتخاب می‌کنید.

سپس در برنامه Word یا Excel عملیات Paste را انجام داده یا با استفاده از کلیدهای ترکیبی ctrl+v خروجی در SPSS در محل مورد نظر پیاده می‌کنید. می‌توانید از اطلاعات بدست آمده در خروجی SPSS فایل‌های اطلاعاتی بدست آورید که این قابلیت می‌تواند ورودی برای تحلیل‌های بعدی مورد استفاده قرار بگیرد؛ در آینده بیشتر به این موضوع می‌پردازیم.

انجام پروژه آماری با نرم افزار SPSS

می توان گفت امروزه تمام پروژه ها، پایان نامه‌ها و تحقیق‌ها با آمار و ارقام سر و کار دارند به همین دلیل نرم افزار SPSS هم یکی از انتخاب‌های کارشناسان برای انجام پروژه‌های آماری خود در حوزه‌های مختلف است؛ بسیاری از سایت‌ها و افراد هستند که انجام پروژه‌های آماری در نرم افزار SPSS را برعهده می‌گیرند اما در این بین باید دقت کرد که چه کسی را برای این کار در نظر می‌گیرید چرا که با توجه به رشته و گرایش و حوزه کاری استفاده از نرم افزار SPSS هم کاربرد متفاوتی را ارائه می‌دهد.

نرم افزار SPSS و R

در تجزیه و تحلیل‌های آماری نرم افزار SPSS و R استفاده گسترده ای را در اختیار کاربران قرار می‌دهد؛ البته یادگیری نرم افزار SPSS آسان‌تر از نرم افزار R است اما خروجی گرفتن در هر دو نرم افزار براحتی  انجام می‌شود، هر چند که هر کدام در حوزه‌ی آماری کاربردهای زیادی دارند اما نرم افزار SPSS را بیشتر به یک نرم افزار آماری و R به عنوان نرم افزاری ایده‌آل در حوزه علم داده و برنامه نویسی شهرت دارد.

یادگیری نرم افزار آماری SPSS

اگر بدنبال آموزش و یادگیری نرم افزار SPSS هستید بسیاری از دوره‌ها، ویدیوها و کتاب‌های آموزشی هستند که می‌توانند شما را در فرآیند یادگیری نرم افزار SPSS کمک کنند، اگر به دنبال ویدیوهای آموزشی هستید، سایت مکتب خونه دوره‌های آموزشی را ارائه داده که می‌توانید از آن‌ها استفاده کنید؛ اما اگر بدنبال کتاب‌های آموزشی هستید کتاب آموزش SPSS نوشته منصور مومنی، مقدمه‌ای بر آمار SPSS در روانشناسی نوشته Dennis Howitt و Duncan Cramer، آموزش جامع SPSS نوشته رضا بهرامی و چندین کتاب دیگر می‌توانند کمک کننده شما در این مسیر باشند.

کلام پایانی

دنیای یادگیری نرم افزارها به علت پیشرفت روز به روز تکنولوژی، دنیای وسیع و بی‌انتهایی است، برای قدم گذاشتن در این دنیا قبل از هر چیزی به دانشی به روز نیاز دارید تا ادامه راه هموارتر شده و به پیشرفت برسید چرا که شروع هرکاری بدون دانش ابتدایی مثل درخت بی ریشه است.

مطالب گفته شده تنها بخشی از نرم افزار SPSS است تا صرفا شما را به یک دید جامع و کلی از این نرم افزار برساند و با کاربردها و جایگاه آن در دنیای نرم افزارها به خصوص نرم افزارهای آماری آشنا کند؛ نرم افزار SPSS رقبای زیادی در حوزه تحلیل‌های آماری و داده کاوی دارد مثل:R،Minitab و SAS؛ اما بسته به اینکه هدف چه خواهد بود استفاده نیز متفاوت خواهد شد.

اما نرم افزار SPSS به علت یادگیری آسان و سهولت در کاربرد مورد توجه بسیاری از کاربران قرار می گیرد؛ همانطور که گفته شد این نرم افزار در روش تحقیق، پایان نامه ها و انواع پژوهش‌های آماری در رشته‌های علوم اجتماعی و روانشناسی، کشاورزی و صنایع مورد استقبال ویژه‌ای قرار می‌گیرد.

در آخر باید گفت با توجه به وسیع بودن امکانات نرم افزارSPSS  و یادگیری آسان آن می‌شود این نرم افزار را جایگزین دیگر نرم افزارها در امور تحلیل آماری کرد البته اگر فرصت کافی برای یادگیری را نداشته و می‌خواهید هر چه سریع‌تر دست به کار شوید.